Özet

Amaç: Bu çalışma, cerrahların hobi olarak da olsa, tıp tarihi ile ilgili konulara ilgi gösterdikleri zaman, bunun mesleki gelişmelerine, kariyerlerine olumlu bir katkısı olup olmadığını araştırmak amacıyla tasarlanmıştır.

Gereç ve Yöntem: Tıp tarihçilerinin de bulunduğu bir grup ile birlikte “Cerrahiye-i İlhaniye” isimli kaynak kitap (yazma), Osmanlı’da sünnet uygulamaları ve sünnet şenlikleri ile ilgili Surname ve Şehinşehname, Hamidiye-i Etfal Hastanesinin kuruluş aşamaları ve 20. yy. başlarında yayınlanmış dokümanları ve Osmanlı döneminde Anadolu’da çocuk ameliyatları için düzenlenen aydınlatılmış onam belgeleri (hüccet) ile ilintili belge ve kaynaklar araştırılmıştır.

Bulgular: Bu araştırmalar sonucunda, a) Şerafeddin Sabuncuoğlu’nun “Cerrahiye-i İlhaniye” isimli yazmasının çocuk cerrahisinin önemli konularını işleyen ve kullanılan cerrahi aletleri ve girişimleri renkli resimlerle gösteren önemli bir kaynak olduğu anlaşılmıştır. Anal atrezi, hipospadias, kasık fıtığı, sünnet, ek parmak, kısa dil bağı, yapışık labia minora, kliteromegali, hidrosefali gibi çocuk cerrahisi ile ilgili bölümlerinin bulunduğu ve tedavilerinin anlatıldığı tercüme ve analizlerle ortaya konmuştur. b) Osmanlı sarayında gerçekleşen sünnet uygulamaları ve günlerce süren sünnet şenlikleri özellikle “Surname-i Vehbi” isimli yazma eserden incelenmiş ve dönemin tıp uygulamaları, sanat çevresi ve sosyal yaşam gibi konularda önemli bilgiler edinildiği saptanmıştır. Sünnet şenliklerinin araştırılması ile özellikle Lale Devri’nde İstanbul yaşamı konusunda da ilginç veriler elde edilmiştir. c) II. Abdülhamid’in direktifleri ile kurulan Hamidiye-i Etfal Çocuk Hastanesi ile ilgili tarihi belgeler incelendiğinde, bu kurumun ülkemizdeki ilk modern çocuk hastanesi olduğu, içinde ayrı bir çocuk cerrahisi pavyonu bulunduğu, iki ameliyat odasında pek çok çocuk cerrahisi girişiminin yapıldığı anlaşılmaktadır. Bunların yanı sıra tanı ve tedavi olanaklarının Avrupa’daki pek çok benzerinden ileride olduğu saptanmaktadır. Hastane pek çok buluşa, yeniliğe ve tıp alanımızla ilgili gelişmelere kaynak oluşturmuştur. d) Anadolu’da çocuk ameliyatları öncesi düzenlenen aydınlatılmış onam belgeleri (hüccet) incelendiğinde, çocuk haklarına ve sağlığına büyük önem verildiği görülmektedir.

Bu senetlerin gerek çocuk sağlığı, gerekse cerrahın mesleki güvencesi açısından son derece önemli olduğu izlenmektedir. Girişimlerin çoğunun mesane taşlarına yönelik ameliyatlar olduğu ve hastaların çoğunluğunun erkek çocuklar olduğu belirlenmektedir. Bu senetlerin, günümüzde hastaları bigilendirmek amacı ile hazırlanan onam belgelerine kaynak teşkil ettiği ortaya çıkmaktadır.

Sonuç: Tıp tarihi ile ilgili belgeler okunduğunda geçmiş yüzyıllarda çok önemli buluş, ameliyat yöntemi ve cerrahi aletin geliştirilmiş olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca sünnet şenliklerinin incelenmesi, bizleri tıp uygulamalarının yanısıra o dönemlerin sosyal yaşamı açısından da ilginç bilgiler aktarmaktadır. Hamidiye-i Etfal Hastanesinin çocuk cerrahisinin gelişmesindeki etkisi belirgin bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Ayrıca ameliyat öncesi hazırlanan aydınlatılmış onam senetlerinin, bugünkü uygulamalara bile örnek teşkil edebilecek nitelikte oldukları anlaşılmaktadır.

Bu çalışmalardan edindiğimiz deneyimlere göre: a) Çocuk cerrahisine yönelik tıp tarihi ile ilintili ile ilgili uğraşlar, geçmişte gerçekleşen ameliyatlar, tasarımı yapılmış cerrahi aletler, tanımlanan hastalıkları bilip öğrenmemiz açısından bizlere önemli katkılar sağlamaktadır. b) Geçmişte gözlenen komplikasyonlar ve hataların yinelenmemesi açısından bize önemli bilgiler sunmaktadır. c) Geçmişin iyi bilinmesi ve incelenmesi, “yeniden buluşlar”, “eskiden bilinen ameliyat yöntemlerini yeniden keşfetmeler” gibi hatalardan bizleri korumaktadır. d) Geçmişte çocuk haklarına ve ailelerin ameliyat öncesi aydınlatılmalarına büyük önem verildiği anlaşılmaktadır. d) Geçmiş deneyimlerden ve yaşananlardan öğrendiklerimiz, gelecekteki hastalarımızı daha iye tedavi edebilmemize ve torunlarımızın daha iyi koşullarda sağlık hizmeti görmelerine zemin hazırlayacaktır.